Urząd Statystyczny Wspólnot Europejskich (Eurostat) wprowadził na początku lat 70., w porozumieniu z innymi departamentami ówczesnej Komisji Wspólnot Europejskich i państwami członkowskimi Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG), „Nomenklaturę Statystycznych Jednostek Terytorialnych (NUTS)” (ang. Nomenclature of Statistical Territorial Units; później nazwaną „Nomenklaturą Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych” – ang. Nomenclature of Territorial Units for Statistics) w celu ustalenia jednolitego, spójnego systemu podziału terytoriów państw członkowskich EWG do tworzenia statystyk regionalnych dla Wspólnoty, pozwalających na kompleksowy przegląd zmian zachodzących na poziomie regionalnym w Europie. Przez kolejne lata wdrażanie i aktualizacja klasyfikacji NUTS przeprowadzana była w ramach szeregu „umów dżentelmeńskich” pomiędzy państwami członkowskimi i Eurostatem. Ówczesna Nomenklatura NUTS wyróżniała sześć poziomów: NUTS 0 obejmował całe państwo, trzy kolejne (NUST 1, NUTS 2 i NUTS 3) określone zostały poziomami regionalnymi, zaś dwa ostatnie (NUTS 4 i NUTS 5) poziomami lokalnymi. W prawie wspólnotowym podział statystyczny NUTS zaczął funkcjonować od 1988 roku, kiedy to został uwzględniony w regulacji Rady dotyczącej funduszy strukturalnych[1].
W 2000 roku rozpoczęto prace nad nadaniem klasyfikacji NUTS statusu prawnego, co zakończone zostało w 2003 roku przyjęciem Rozporządzenia (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 roku w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS)[2]. Ustalono wówczas dla 15 państw członkowskich Unii Europejskiej jednolity podział na jednostki NUTS trzech poziomów regionalnych (NUTS 1, NUTS 2, NUTS 3), które zostały wymienione w załączniku I do rozporządzenia. Przyjęto wówczas 72 jednostki NUTS 1, 213 jednostek NUTS 2 i 1091 jednostek NUTS 3. Wcześniej istniejące jednostki NUTS poziomu czwartego i piątego określone zostały jako „lokalne jednostki administracyjne” (ang. Local Administrative Units): LAU 1 i LAU 2 – choć nie są szczegółowo regulowane rozporządzeniem, zostały wymienione w jego załączniku III (na poziomie LAU 2)[3]. Zmieniono wówczas także formalnie nazwę tego podziału terytorialnego z „Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych” (ang.: Nomenclature of Territorial Units for Statistics), na „Klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych” (ang.: Classification of Territorial Units for Statistics), przy czym Eurostat powszechnie stosuje w języku angielskim tę poprzednią nazwę.
Klasyfikacja NUTS ustalona w 2003 roku (tzw. NUTS 2003) zmieniana jest w ramach rewizji, które następują nie częściej niż co trzy lata. Pierwsza rewizja (NUTS 2006) została przyjęta 1 lutego 2007 roku i obowiązywała od 1 stycznia 2008 roku[4]. Druga rewizja (NUTS 2010) została przyjęta 17 stycznia 2011 r. i obowiązywała od 1 stycznia 2012 roku[5]. Trzecia rewizja (NUTS 2013) została przyjęta 9 grudnia 2013 r. i obowiązywała od 1 stycznia 2015 roku[6]. Czwarta rewizja (NUTS 2016) została przyjęta 21 listopada 2016 r., i obowiązywała od 1 stycznia 2018 roku[7]. Piąta rewizja (NUTS 2021) została przyjęta 24 października 2019 r. a obowiązuje od 1 stycznia 2021 roku[8]. Ponadto zmiany w klasyfikacji następują w wyniku przyjęcia do Unii Europejskiej nowych państw, a także w przypadku dokonania w którymś z państw znaczącej reorganizacji (reformy) podziału administracyjnego. Zmiany wprowadzone tym trybem nie są jednak uznawane za nową rewizję klasyfikacji, a jedynie za aktualizację obowiązującej klasyfikacji. W trybie tym dokonano dotychczas trzech zmian: wprowadzono klasyfikację NUTS dla Czech, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji po ich wstąpieniu do Unii Europejskiej w 2004 roku[9] (klasyfikacja formalnie obowiązuje od 26 listopada 2005 roku, de facto stosowana jest od momentu przystąpienia tych państw do Unii 1 maja 2004 r.), wprowadzono klasyfikację NUTS dla Bułgarii i Rumunii po ich wstąpieniu do Unii Europejskiej w 2008 roku[10] (formalnie obowiązuje od 6 marca 2008 roku, de facto stosowana od 1 stycznia 2008 roku) oraz zmieniono klasyfikację NUTS 3 dla Portugalii po zmianie podziału administracyjnego tego kraju[11] (formalnie obowiązuje od 1 stycznia 2016 roku, jednak zgodnie z porozumieniem operacyjnym z portugalskim urzędem statystycznym, stosowana jest od 1 stycznia 2015 roku). Ponadto w wyniku wystąpienia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej z dniem 1 lutego 2020 r., podział tego państwa na jednostki statystyczne przestał być częścią klasyfikacji NUTS.
Kraj, który wprowadza zmiany w klasyfikacji NUTS jest zobowiązany w ciągu dwóch lat do dokonania przeliczeń dla lat wcześniejszych dla zmienionego poziomu NUTS. Listę szeregów czasowych, które należy przeliczyć, a także ich długość określa oddzielne rozporządzenie.
[1] Council Regulation (EEC) No 2052/88 of 24 June 1988 on the tasks of the Structural Funds and their effectiveness and on coordination of their activities between themselves and with the operations of the European Investment Bank and the other existing financial instruments (O.J. EC L 185 z 15.07.1988).
[2] Rozporządzenie (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 roku w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) (Dz. Urz. UE L 154 z 21.06.2003).
[3] Więcej o wprowadzonej wówczas klasyfikacji NUTS 2003 można przeczytać w dokumencie Eurostatu pt. „Regions - Nomenclature of Territorial Units for Statistics - NUTS 2003 (2003 Edition)” – część 1 , część 2.
[4] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 105/2007 a dnia 1 lutego 2007 r. zmieniające załączniki do rozporządzenia (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) (Dz. Urz. UE L 39 z 10.02.2007).
[5] Rozporządzenie Komisji (UE) nr 31/2011 z dnia 17 stycznia 2011 r. zmieniające załączniki do rozporządzenia (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) (Dz. Urz. UE L 13 z 18.01.2011).
[6] Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1319/2013 z dnia 9 grudnia 2013 r. zmieniające załączniki do rozporządzenia (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) (Dz. Urz. UE L 342 z 18.12.2013).
[7] Rozporządzenie Komisji (UE) 2016/2066 z dn. 21 listopada 2016 r. zmieniające załączniki do rozporządzenia (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) (Dz. Urz. UE L 322 z 29.11.2016).
[8] Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2019/1755 z dn. 8 sierpnia 2019 r. zmieniające załączniki do rozporządzenia (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) (Dz. Urz. UE L 270 z 24.10.2019).
[9] Rozporządzenie (WE) nr 1888/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1059/2003 w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) z powodu przystąpienia Czech, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji do Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 309 z 25.11.2005).
[10] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 176/2008 z dnia 20 lutego 2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1059/2003 w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji jednostek terytorialnych do celów statystycznych (NUTS) w związku z przystąpieniem Republiki Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 61 z 05.03.2008).