Komentarz GUS do tez stawianych w serii postów „Statystyka publiczna w Polsce to tragedia” opublikowanych przez Radosława Ditricha na portalu X, 16.02.2024 r. oraz na portalu forsal.pl, 21.02.2024 r.
A
A
A
W odniesieniu do serii postów „Statystyka publiczna w Polsce to tragedia” opublikowanych przez p. Radosława Ditricha na portalu X (https://twitter.com/AwDitrich/status/1758121991813431323, 16.02.2024 r.), czujemy się w obowiązku odnieść do poruszonych w nich kwestii związanych z działalnością GUS. W naszym odczuciu, przedstawiona przez p. Ditricha diagnoza stanu polskiej statystyki publicznej jest nieprawdziwa i krzywdząca dla naszej instytucji i jej pracowników.
W związku z powyższym, nie wchodząc w szczegółową dyskusję natury metodologicznej, chcemy sprostować lub wyjaśnić najistotniejsze zagadnienia podnoszone w postach:
- PKB Polski
„Po pierwsze PKB Polski. To był ostatnio rollercoaster. Raz najwyższy odczyt w UE, a raz najniższy.”
W odniesieniu do zmian w wyrównanym sezonowo szeregu PKB obserwowane efekty (podwyższona zmienność dynamik kwartalnych, większe niż zazwyczaj rewizje) wiążą się z występowaniem nietypowych zburzeń danych surowych w specyficznym okresie (m.in. końcowa fala pandemii, wojna na Ukrainie), które przynajmniej w części okazały się sezonowe, tj. zmieniające wzorzec sezonowości. Diagnoza efektów, początkowo sprawiających wrażenie nieregularnych, jako zmiany wzorca sezonowości, wymaga dłuższego okresu obserwacji. Metodologia wyrównań sezonowych wymaga eliminowania z danych wyrównanych efektów sezonowych, natomiast nie eliminowania efektów nieregularnych. Dlatego statystyczne potwierdzenie takiej sytuacji („przychodzące z czasem”, tj. nowymi danymi) wiąże się z rewizją wcześniejszej interpretacji efektów, a co za tym idzie także wyników wyrównania. GUS wyjaśniał te zagadnienia w konsultacjach z analitykami bankowymi, a szersze ich omówienie (być może w jakimś stopniu będące owocem tych wyjaśnień lub nimi inspirowane) można znaleźć m. in. w artykule Ekonomistów mBanku w serwisie FXMAG.PL: https://www.fxmag.pl/artykul/poszukiwanie-sensu-w-danych-ekonomicznych-niby-prosta-matematyka-a-nie-tak-latwo-przekazac
- Realny Eksport/Import
„No tak, teraz z kolei ekonomiści zwracają uwagę na to, że coś dziwnego dzieje się w danych dotyczących naszego handlu.”
Dane na wykresie [wykres umieszczony w poście: https://x.com/AwDitrich/status/1758121995835761142?s=20 ] przedstawiają import opracowywany na potrzeby PKB na bazie bilansu płatniczego (towary, usługi i podróże służbowe, z wyłączeniem nierezydentów). Jako deflatory wykorzystywane do urealnienia wartości importu stosowane są wskaźniki zmian cen w imporcie, wyliczane z danych o obrotach handlu zagranicznego. Dane w tym zakresie są co miesiąc aktualizowane ze względu na wprowadzanie do zbioru korekt z nadesłanych bądź spóźnionych zgłoszeń. W związku z tym dane dotyczące poszczególnych kwartałów mogą ulec zmianie.
„GUS przestał publikować produkcje dla wyrobów skórzanych. Dlaczego? Bo tak xD”
Dane miesięczne o produkcji sprzedanej przemysłu dla działu Produkcja skór i wyrobów skórzanych (dział 15) nie są publikowane ze względu na tajemnicę statystyczną, co wynika z zapisów w art. 38 ustęp 2 ustawy o statystyce publicznej z dnia 29 czerwca 1995 r. - Nie mogą być publikowane ani udostępniane uzyskane w badaniach statystycznych dane statystyczne możliwe do powiązania i zidentyfikowania z konkretną osobą fizyczną oraz informacje i dane statystyczne charakteryzujące wyniki ekonomiczno-finansowe podmiotów gospodarki narodowej prowadzących działalność gospodarczą, jeżeli na daną agregację składa się mniej niż trzy podmioty lub udział jednego podmiotu w określonym zestawieniu jest większy niż trzy czwarte całości.
- Ochrona zdrowia
„Inny problem — przez lata GUS (choć tutaj wina leży akurat po stronie Min. Zdrowia) podawał do międzynarodowych organizacji złą liczbę lekarzy.”
Informacja o liczbie lekarzy prezentowana do roku 2018 opracowywana była w oparciu o badania prowadzone metodą sprawozdawczości. W związku z dużymi niekiedy brakami odpowiedzi ze strony podmiotów udzielających odpowiedzi wyniki były niedoszacowane, o czym informowano w objaśnieniach metodologicznych (Sources and methods). Dopiero po wykorzystaniu źródeł administracyjnych można było dokonać szacunków pozwalających na uzyskanie dokładniejszych danych, a te działania były możliwe dopiero po otrzymaniu danych z rejestrów z uwzględnieniem numeru PESEL, co przed nowelizacją ustawy o statystyce publicznej spotykało się z dużymi „oporami” ze strony gestorów rejestrów. Trudno więc nazwać dane publikowane wcześniej „błędnymi”: były możliwie najlepsze, przy zastosowanej wówczas metodzie, a skalę niedoszacowania można było określić dopiero po opracowaniu wyników nową metodą.
- Liczba samochodów
„Otóż mamy w kraju tysiące samochodów, które od lat nie istnieją, a nadal widnieją w rejestrach.…”
Dane dotyczące pojazdów udostępniane przez GUS w publikacjach m.in. Transport wyniki działalności oraz bazach danych pochodzą z Centralnej Ewidencji Pojazdów (CEPiK02- dane dotyczące pojazdów samochodowych, ciągników rolniczych, przyczep i naczep zarejestrowanych na terytorium RP) i dotyczą wszystkich zarejestrowanych w bazie pojazdów.
Polska przekazuje informacje o pojazdach na Wspólnych Kwestionariuszach (Eurostat) m.in. w podziale na rodzaj i wiek pojazdu.
Eurostat uznał, że Polska posiada za dużo starych pojazdów i przyjął założenie, że te powyżej 30 lat nie są już eksploatowane i informacje o nich nie powinny być publikowane.
Eurostat wykonał korektę przekazanych przez Polskę danych za 2022 r. usuwając pojazdy w wieku powyżej 30 lat.
- 4 999 558 szt. w kat. samochodów osobowych,
- 40 351 szt. w kat. autokarów, autobusów, trolejbusów, minibusów, mini autokarów,
- 39 369 szt. w kat. ciągników siodłowych.
Wykonana korekta spowodowała spadek wskaźnika motoryzacji (liczba samochodów na 1000 mieszkańców). Dane te zostały oznaczone jako szacunki Eurostatu.
- Liczba mieszkańców Polski
„Tak — w zasadzie nie wiemy, ile nas jest. Dlaczego? GUS ma wielki problem z szacowaniem rzeczywistej migracji z” i do Polski.
Dane o liczbie i strukturze ludności są opracowywane przez GUS metodą bilansową, która jest stosowana do opracowywania danych o liczbie i strukturze ludności w okresach międzyspisowych, jednolicie dla wszystkich jednostek podziału terytorialnego w kraju.
Bazą wyjściową dla bilansu są wyniki spisów powszechnych ludności i mieszkań w zakresie liczby i struktury ludności w każdej gminie. Zgodnie z metodologią spisu - przypisanie osoby do danej gminy opiera się na jej deklaracji co do miejsca zamieszkania (stałego lub czasowego - trwającego co najmniej 3 miesiące). Spis nie weryfikuje formalności związanych z zameldowaniem - zatem, deklaracja zgłoszona w spisie co do miejsca zamieszkania osoby nie musi znaleźć odzwierciedlenia w dokumentacji gminy. W przypadku mieszkających w Polsce cudzoziemców do liczby ludności są włączone wyłącznie osoby zameldowane na pobyt stały (posiadające kartę pobytu stałego w Polsce/pozwolenie na osiedlenie się w Polsce).
Wszystkie ujmowane w bilansie ludności dane o ruchu naturalnym oraz migracjach (stałych i czasowych) dotyczą prawnie udokumentowanych faktów i pochodzą z rejestrów administracyjnych, a w szczególności dokumentacji urzędów stanu cywilnego będącej dla GUS źródłem danych o urodzeniach i zgonach, informacji o migracjach wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały (przemeldowaniach w kraju oraz o imigracji/emigracji), które GUS otrzymuje z Rejestru PESEL prowadzonego przez Ministerstwo Cyfryzacji, który także jest zasilany przez biura ewidencji ludności poszczególnych gmin. Dane dotyczące migracji na pobyt czasowy ponad 3 miesiące są uzyskiwane w oparciu o wyniki corocznie przeprowadzanego badania statystycznego wg stanu w dniu 31 grudnia każdego roku. Badanie jest realizowane przez biura ewidencji ludności wszystkich urzędów gmin w kraju.
W bilansie nie są ujęci cudzoziemcy mieszkających w Polsce czasowo, natomiast są w nim ujęci mieszkańcy Polski przebywający czasowo za granicą (bez względu na okres przebywania).
Osoby, które dokonały wymeldowania z pobytu stałego w Polsce w związku z wyjazdem za granicę na pobyt stały nie są ujmowane w bilansie ludności. Bilans nie uwzględnia także migracji nieudokumentowanych i nielegalnych.
Na potrzeby międzynarodowe opracowywany jest również bilans ludności rezydującej. Do rezydentów gminy zalicza się wszystkie osoby mieszkające lub zamierzające mieszkać w tej jednostce nie krócej niż 1 rok. Oznacza to, że w liczbie rezydentów gminy ujęci są stali mieszkańcy, z wyjątkiem tych mieszkańców, którzy wyjechali na okres co najmniej 12 miesięcy do innego miejsca w kraju lub za granicę oraz osoby przybyłe z innego miejsca w kraju lub z zagranicy (imigranci bez karty stałego pobytu) na okres co najmniej 12 miesięcy.
Przytoczona liczba rezydentów 36 753 736 odnosi się do stanu na dzień 1 stycznie 2023. Obecnie do bilansu ludności rezydującej nie są włączeni obywatele Ukrainy przebywający na terytorium Polski. Podstawą włączania do bilansu ludności Polski mieszkańców Ukrainy, przybyłych do Polski po 24 lutego 2022 r. z powodu konfliktu wojennego, będzie ich okres (faktyczny czy deklarowany) przebywania na terytorium RP trwający co najmniej 12 miesięcy. Tym samym przyjęto zasadę, że od 25 lutego 2023 r. osoby te będą spełniać kryterium przebywania w Polsce powyżej 1 roku i będą przedstawione w statystykach rocznych ludności za 2023 r.
Opracowywane corocznie przez GUS dane o liczbie ludności opierają się wyłącznie na źródłach administracyjnych. Tym samym statystyka publiczna nie jest w stanie wychwycić wszystkich informacji związanych z liczbą ludności. Wiele osób zmieniając miejsce zamieszkania, nie zmienia miejsca zameldowania, uniemożliwiając tym samym uwzględnienie tego faktu przez statystykę publiczną.
Metoda oraz wykorzystane przy opracowaniu bilansu ludności źródła danych i ich ocena, zostały szczegółowo omówione w zeszytach metodologicznych pt. „Ruch naturalny. Bilanse ludności” oraz „Migracje ludności. Aspekty badania migracji wykorzystywane przy opracowywaniu bilansów ludności”. Oba opracowania dostępne są na stronie internetowej GUS pod adresami:
- Jakość danych o przyczynach zgonów
„Nie wiemy tylko, ile nas jest, ale z jakiego powodu umieramy. Tak — to nie żart. W 2021 roku (najnowsze dane) 16,2% zgonów to były tzw. garbage codes, czyli śmieciowe kody śmierci.”
GUS od szeregu lat podnosi kwestię niedostatecznej jakości danych źródłowych dot. przyczyn zgonów, jednak ma ograniczoną możliwość ingerowania w jakość danych o przyczynach zgonów. Wynika to z braku bezpośredniego wpływu na poprawność opisów przyczyn zgonów, jakie są umieszczane na kartach zgonu przez lekarzy stwierdzających zgon. Należy podkreślić, że właśnie te opisy stanowią podstawę dla opracowania informacji o przyczynach zgonów. Ich prawidłowe przedstawienie jest podstawą dla precyzyjnego wskazania wyjściowej przyczyny zgonu przez lekarzy-koderów.
Największym problemem dla jakości danych o przyczynach zgonów jest zjawisko wpisywania przez lekarzy na kartach zgonów nazw przyczyn niezgodnie z obowiązującą klasyfikacją i wymaganym porządkiem; opisy wystąpienia poszczególnych chorób i zdarzeń nie są chronologiczne, ale przede wszystkim opisy te zawierają informacje, które – zgodnie z rekomendacjami WHO zawartymi m.in. w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD X) - nie powinny być wpisywane jako wyjściowa przyczyna zgonu, a nawet umieszczane na karcie zgonu jako przyczyna bezpośrednia. Działania takie skutkują niską jakością danych statystycznych o przyczynach zgonów i w konsekwencji utrudniają znacząco ocenę sytuacji epidemiologicznej i zdrowotnej ludności Polski.
Od wielu lat GUS podejmuje działania zmierzające do poprawy jakości statystyki zgonów według przyczyn. Wśród nich są przede wszystkim bieżące prace kontrolno-weryfikacyjne dokonywane z udziałem wybranych instytutów medycznych, ale także szkolenia organizowane dla lekarzy-koderów, jak też informowanie o problemach związanych z niewłaściwym opisywaniem przyczyn zgonów poprzez artykuły czy publikacje.
Problem rzetelnego i poprawnego wypełniania kart zgonów przez lekarzy orzekających o zgonie jest niezwykle ważny i kluczowy dla statystyki zgonów według przyczyn. Aby go rozwiązać czy choćby zminimalizować, niezbędna jest kompleksowa i ustawiczna edukacja lekarzy w zakresie wypełniania karty zgonu, przybliżenie im pojęć: przyczyna wyjściowa, wtórna i bezpośrednia oraz unaocznienie, że wpisana przez lekarza pojedyncza przyczyna przełoży się w ujęciu globalnym na informację o stanie zdrowia całego społeczeństwa.
- Strona GUS
„To, co wymaga poprawy, to też strona GUS. Myślę, że większość użytkowników potwierdzi — strasznie nieintuicyjna.”
GUS pracuje nad nową wersją portalu informacyjnego, który pozwoli na bardziej intuicyjny dostęp do danych statystycznych. Nowa witryna będzie grupowała zasoby statystyki w portale tematyczne, dzięki czemu wyszukiwanie informacji będzie łatwiejsze. Aby doskonalić proces pozyskiwania danych przez użytkowników prowadzone są także działania rozwojowe baz danych GUS i API.
„Chcecie znaleźć dane o liczbie urodzeń? Gdzie szukacie? W zakładce na stronie GUS “demografia”? A może “urodzenia”? A może “dzieci”?”
Wszystkie opracowywane przez GUS informacje są dostępne na stronie internetowej GUS, zarówno w bazach danych (DBW, BDL, Demografia), jak i w obszarach tematycznych oraz publikacjach. GUS stara się zaspokajać potrzeby wszystkich użytkowników, publikując informacje w podstawowym zakresie, jak i szczegółowe zestawienia dla wąsko ukierunkowanych odbiorców. Jednocześnie – obok danych liczbowych – publikowane są szczegółowe informacje dotyczące metodologii prowadzonych badań.
Wszystkie podstawowe dane z zakresu demografii są łatwo dostępne z poziomu wyszukiwarki na stat.gov.pl po wpisaniu kluczowych pojęć (np. urodzenia, zgon, ludność).
- Wynagrodzenia pracowników GUS
„Przede wszystkim płace w GUS są żenująco niskie.”
GUS jest jednostką budżetową, gdzie wysokość płac zatrudnionych pracowników zależy od środków przyznanych z budżetu państwa.
Zgodnie z ustawą o służbie cywilnej w GUS może być zatrudniona wyłącznie osoba, która posiada kwalifikacje wymagane na danym stanowisku pracy. Kwalifikacje niezbędne do wykonywania zadań na danym stanowisku są określone w opisie tego stanowiska, weryfikowane podczas naborów - w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej i podlegają regularnej ocenie okresowej w trakcie zatrudnienia. Ponadto kompetencje pracowników są rozwijane zgodnie z Indywidualnym Programem Rozwoju Zawodowego, który jest ustalany dla każdego z pracowników GUS.