Czy wiedzą Państwo, że niektóre z naszych badań prowadzimy już od ponad kilkudziesięciu lat? Jednym z takich badań jest badanie budżetów gospodarstw domowych. Jest ono prowadzone nieprzerwanie od 1957 roku, oznacza to więc, że w ubiegłym roku obchodziliśmy jego sześćdziesięciolecie.

Należy jednak wspomnieć, że badania budżetów rodzinnych były prowadzone już w II Rzeczypospolitej, ale nie były realizowane w sposób systematyczny, miały niewielki zasięg i dotyczyły jedynie wybranych grup ludności. Wybuch wojny i zmiany ustrojowe spowodowały, że do badania budżetów gospodarstw domowych powrócono dopiero w drugiej połowie lat pięćdziesiątych.

Realizowane w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych badania budżetów gospodarstw domowych obejmowały wyłącznie rodziny pracowników z czterech gałęzi przemysłu: górnictwa, hutnictwa, przemysłu maszynowego i włókienniczego. Z początkiem lat siedemdziesiątych zrezygnowano z podejścia branżowego i zastosowano podejście terytorialne, które polegało na doborze gospodarstw domowych według województw w podziale na miasto i wieś. Do 1993 roku badanie nie obejmowało jednak wszystkich gospodarstw domowych w kraju.

Liczba badanych gospodarstw domowych zmieniała się od nieco ponad tysiąca gospodarstw w pierwszych latach badania, do ponad 37 tys. gospodarstw domowych w 2017 roku.

Badanie budżetów gospodarstw domowych prowadzą urzędy statystyczne na terenie całego kraju, natomiast nadzór merytoryczny nad przebiegiem badania sprawuje Główny Urząd Statystyczny. Badanie jest prowadzone metodą reprezentacyjną, która umożliwia uogólnianie, z określoną precyzją, uzyskanych wyników na wszystkie prywatne gospodarstwa domowe w kraju.

Podstawowym celem prowadzenia badania budżetów gospodarstw domowych w Polsce jest pozyskanie szczegółowych informacji dotyczących poziomu i struktury wydatków, źródeł i wysokości dochodów gospodarstw domowych, poziomu spożycia podstawowych artykułów żywnościowych, wyposażenia w dobra trwałego użytkowania, warunków mieszkaniowych, zagrożenia ubóstwem.

Dane uzyskiwane co rok z tego badania pozwalają na prowadzenie analiz warunków życia różnych grup gospodarstw domowych w długich szeregach czasowych, z uwzględnieniem m.in. klasy miejscowości zamieszkania, składu osobowego gospodarstw domowych, grupy społeczno-ekonomicznej czy grupy kwintylowej.

Wyniki badania budżetów gospodarstw domowych są wykorzystywane m.in. w przygotowywaniu i wdrażaniu działań w zakresie polityki społecznej, tworzeniu wag służących do obliczania wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych, ustalaniu poziomu minimalnego wynagrodzenia, szacowaniu obciążeń podatkowych oraz badaniu ubóstwa. Zastosowanie znajdują także w różnego rodzaju analizach społeczno-ekonomicznych, badaniach rynku konsumenckiego i tworzeniu prognoz. Stanowią też źródło wiedzy o warunkach życia m.in. dla sądów oraz służą porównaniom międzynarodowym.

Dane uzyskane z badania są wykorzystywane przez najważniejsze krajowe i międzynarodowe instytucje, w tym ministerstwa i urzędy centralne, NBP, instytucje naukowe, Eurostat, OECD, ONZ, UNICEF, Bank Światowy.

Wyniki badania budżetów gospodarstw domowych są dostępne zarówno w wersji papierowej, jak i elektronicznej – na stronie Internetowej GUS – w corocznie wydawanej publikacji Budżety gospodarstw domowych, w rocznikach i biuletynach statystycznych, innych publikacji statystycznych oraz w Banku Danych Lokalnych, Dziedzinowych Bazach Wiedzy, STRATEG-u.

Jubileusz 60-lecia badania budżetów gospodarstw domowych, to doskonała okazja do zilustrowania przykładowych zmian w wydatkach, spożyciu czy wyposażeniu mieszkania, jakie zaszły w gospodarstwach domowych w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat.

Z biegiem lat zmieniała się struktura wydatków gospodarstw domowych. W 1966 roku wydatki na żywność stanowiły prawie połowę wszystkich wydatków pracowniczych gospodarstw domowych, a w 2016 roku niecałą jedną czwartą. Wzrósł natomiast udział wydatków na nośniki energii, z niecałych 4,5% w roku 1966, do prawie 10% w roku 2016.

Następowała także zmiana modelu żywieniowego. W stosunku do roku 1966, w roku 2016 w gospodarstwach domowych pracowników spożywano zdecydowanie mniej ziemniaków (spadek z ponad 11 kg miesięcznie na 1 osobę w 1966 roku do 3 kg na 1 osobę w 2016 roku), cukru (z 2,4 kg miesięcznie na 1 osobę do 0,9 kg) oraz pieczywa (z 8,9 kg miesięcznie na 1 osobę do 3,2 kg). Obecnie dieta jest znacznie bardziej zróżnicowana.

Rozwój technologiczny i bogacenie się społeczeństwa przyczyniło się w znacznym stopniu do poprawy wyposażenia gospodarstw domowych w przedmioty trwałego użytkowania. Samochód osobowy przez długie lata był towarem luksusowym. W 1966 roku na 100 pracowniczych gospodarstw domowych przypadały mniej niż 2 samochody. Obecnie na 100 gospodarstw domowych jest ich 104.

Telewizory z ekranem odbioru kolorowego pojawiły się w Polsce w latach siedemdziesiątych, stopniowo wypierając telewizory z ekranem odbioru czarno-białego i stając się nieodłącznym elementem wyposażenia gospodarstw domowych. W 2016 roku na 100 pracowniczych gospodarstw domowych przypadało ponad 130 odbiorników.

Komputery osobiste (mikrokomputery) jako element wyposażenia gospodarstwa domowego pojawiły się w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych. W 1996 roku na 100 pracowniczych gospodarstw  domowych przypadało mniej niż 12 komputerów. Ich liczba dynamicznie się zwiększała – obecnie jest ich prawie 140 na 100 pracowniczych gospodarstw domowych.

Badanie budżetów gospodarstw domowych z jednej strony ma długą historię, z drugiej zaś jest sukcesywnie modernizowane, by jak najpełniej odpowiadać potrzebom informacyjnym na temat szeroko rozumianych warunków życia gospodarstw domowych.

Realizacja badania nie byłaby możliwa bez udziału i zaangażowania respondentów, którzy poświęcają swój czas, przekazując różne informacje ankieterom oraz samodzielnie wypełniając książeczkę budżetu gospodarstwa domowego, w której codziennie notują swoje wydatki i dochody. Dziękujemy wszystkim respondentom, którzy wyrazili zgodę i aktywnie brali udział w badaniu budżetów gospodarstw domowych. Wyrazy podziękowania za wytrwałość, dotychczasowe zaangażowanie i trud włożony w rozwój badań społecznych polskiej statystyki publicznej kierujemy również do ankieterów i koordynatorów badania.