Po trzynastu latach od odzyskania przez Polskę niepodległości, dokładnie 9 grudnia 1931 r., na podstawie ustawy z 14 października 1931 r., przeprowadzono drugi powszechny spis ludności. Rozporządzenie Rady Ministrów z 2 września 1931 r. ustaliło jego zakres, organizację, zasady prawne, obowiązki i zadania służb spisowych. Większość rozwiązań była kontynuacją tych zastosowanych podczas pierwszego powszechnego spisu Rzeczypospolitej Polskiej z 30 września 1921 r.

Zakres badania dotyczył demografii, zawodów, mieszkań, gospodarstw domowych, nieruchomości i budynków oraz miejscowości zamieszkanych. Pytano również o wyznanie i język ojczysty. W porównaniu z pierwszym spisem z 1921 r. wprowadzono kilka zmian w kwestionariuszu, m.in. usunięto pytanie o narodowość, a dodano pytanie o umiejętność czytania i pisania.

Większą wagę przywiązano do zadań, obowiązków i kompetencji komisarzy spisowych (dzisiejszych rachmistrzów). Każdy komisarz spisowy w 1931 r. przyjmował obowiązki naczelnego komisarza spisowego, a także otrzymywał imienną legitymację, co oznacza, że służby spisowe były „urzędnikami państwowymi na służbie”, których chroniło prawo. Dane, które zbierali, były objęte ścisłą tajemnicą statystyczną.

Pracownicy zaangażowani w prace spisowe w 1931 r. – podobnie jak my dzisiaj – przywiązywali ogromną wagę do popularyzacji badania. Stąd też w obiegu pojawiła się ulotka „Co nam da drugi Powszechny Spis Ludności?”. Było to umiejętne połączenie informacji o wynikach spisu 1921 r., objaśnień do spisu 1931 r. oraz promocji samej idei spisu powszechnego.

Pierwsze tymczasowe wyniki spisu 1931 r. GUS opublikował w broszurze z 5 kwietnia 1932 r. Zawierała ona dane dotyczące liczby mieszkańców miast powyżej 10 000 w porównaniu z danymi ze spisu z 1921 r.

Podstawowe opracowanie ze spisu 1931 r. obejmowało zagadnienia mieszkań, gospodarstw domowych, ludności i stosunków zawodowych i zostało wydane dla wszystkich województw i największych miast Polski (Warszawa, Kraków, Lwów, Wilno, Poznań i Łódź).

W ramach publikacji wydanych przez GUS po spisie 1931 r. ukazały się m.in.: analiza statystyczna „Mieszkania”, publikacja „Nieruchomości i budynki w miastach” czy publikacja

„Pochodzenie ludności m. Lwowa” autorstwa Edwarda Tomaszewskiego.

Ostateczne wyniki zostały opublikowane w serii publikacji „Statystyka Polski”. Zastosowano podział administracyjny na dzień 1 stycznia 1933 r. (dla województw centralnych i wschodnich) lub 1 sierpnia 1934 r. (dla pozostałych województw). Wydawanie serii rozpoczęto w 1936 r., przerwał ją wybuch II wojny światowej.

39 tomów ze szczegółowymi wynikami spisu 1931 r. jest obecnie dostępnych w Centralnej Bibliotece Statystycznej GUS, także online: https://cbs.stat.gov.pl/.

Dane zebrane podczas spisu 1931 r., obejmujące zagadnienia języka, wyznania, edukacji, a także demograficzne i rynku pracy, stanowiły bogaty materiał poznawczy, o wartości trudnej do przecenienia dla zarządzania odradzającym się państwem.

Więcej o historii spisów przeczytasz na: https://stat.gov.pl/portal-edukacyjny/historia-statystyki/historia-spisow-powszechnych/